«Թյուրքական պետությունների կազմակերպության» զարգացումը և նոր մարտահրավերները Հայաստանի համար․ վերլուծական

Աստիճանաբար խորանում է Թուրքական պետությունների կազմակերպության (OTS) անդամ երկրների միջև փոխգործակցությունը։ Օրեր առաջ Ստամբուլում տեղի ունեցավ հերթական հանդիպումը, որին մասնակցեցին արդյունաբերության, գիտության, տեխնոլոգիաների և նորարարության հարցերով պատասխանատու նախարարները։
Սա այս ձևաչափով առաջին հանդիպումն էր: Արդյունքում ստորագրվեց հռչակագիր՝ ուղղված արդյունաբերության զարգացմանը, առևտրի և ներդրումների խթանմանը, փոքր և միջին բիզնեսին աջակցելուն, ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրմանը։

Մինչև անցյալ տարի OTS-ը հիմնականում սահմանափակվում էր թյուրքական ժողովուրդների միասնության մասին հայտարարություններով և Էրդողանի՝ ռուսական տարածքները ընդգրկող քարտեզով։ Սակայն վերջին մեկ տարվա ընթացքում կազմակերպությունն իսկապես սկսել է իրագործել հիմնադրման ժամանակ դրված գաղափարները: Այժմ շեշտը դրվում է արդյունաբերության և գիտության վրա: Այս ակտիվ քայլերը OTS-ի անդամներին մոտեցնում են տարվա առանցքային իրադարձությանը` նոյեմբերին նախատեսված Բիշքեկի գագաթնաժողովին:

Թյուրքական պետությունների կազմակերպության (OTS) շրջանակներում համագործակցության ընդլայնումը զգալի պոտենցիալ ռիսկեր է պարունակում Հայաստանի համար։ Նախ, Անկարայի և Բաքվի միջև տնտեսական և տեխնոլոգիական կապերի խորացումը ուժեղացնում է ոչ միայն նրանց տնտեսական, այլև քաղաքական ազդեցությունը տարածաշրջանում՝ ստեղծելով լրացուցիչ լծակներ Հայաստանի վրա։ Եթե թյուրքական պետությունները ընդլայնեն առևտրի և ներդրումների հոսքերը հիմնականում UTC-ների շրջանակներում, Հայաստանը կարող է հայտնվել հարաբերական տնտեսական մեկուսացման մեջ: Այն արդեն իսկ ապրել է մեկուսացման նմանատիպ փորձ, երբ տարածաշրջանի և Եվրամիության միջև առանցքային էներգետիկ նախագծերն իրականացվել են Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից՝ շրջանցելով իր տարածքը։

Այս համատեքստում առանձնահատուկ արդիական է Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության հարցը, որը կախված է տարածաշրջանային էներգետիկ միջանցքներից։ OTS-անդամ երկրների միջև կապերի ամրապնդումը կարող է Ադրբեջանին լրացուցիչ լծակներ տրամադրել ռազմավարական կարևոր ենթակառուցվածքային նախագծերի վրա: Սա իր հերթին կարող է փոխել ուժերի հավասարակշռությունը տարածաշրջանային էներգետիկ ոլորտում՝ սահմանափակելով Հայաստանի հասանելիությունը կայուն էներգետիկ ռեսուրսներին։ Սա հատկապես վերաբերում է Ռուսաստանից Վրաստանով անցնող էներգետիկ միջանցքներին։

 Այս համատեքստում կարևոր է ևս մեկ անգամ հիշատակել հայ-վրացական համագործակցության դերին վերաբերող իմ առաջարկությունը։

Բացի այդ, OTS-անդամ երկրների միջև ռազմական փոխգործակցության խորացումը վտանգ է ներկայացնում նաև Հայաստանի պետական անվտանգության համար, հատկապես, եթե դա ուղեկցվի սպառազինությունների մատակարարման ավելացմամբ և Հարավային Կովկասում համատեղ զորավարժությունների մասնակցությամբ։

Հայաստանի համար դա նշանակում է դիվանագիտական ակտիվության ակտիվացման, նոր գործընկերների որոնման և, որ ամենակարևորը, գոյություն ունեցող դաշինքների ամրապնդման անհրաժեշտություն՝ կանխելու տարածաշրջանային փոփոխվող իրավիճակի հնարավոր բացասական հետևանքները։ Առաջին հերթին կարևոր է ամրապնդել հարաբերությունները Ռուսաստանի և Իրանի հետ, ինչը կարող է բարձրացնել Հայաստանի կայունությունը։

Երևանը նաև պետք է կենտրոնանա տնտեսական կապերի դիվերսիֆիկացման վրա, հատկապես ԵԱՏՄ-ի գործընկերների և BRICS+ որոշ երկրների, այդ թվում՝ OTS-անդամների հետ։ Դա կօգնի նվազեցնել տնտեսական խոցելիությունը Անկարայից և Բաքվից հնարավոր մեկուսացումից:

Հատկապես կարևոր է Իրանի հետ կապերի խորացումը, որը Հայաստանի համար առանցքային գործընկեր է իր ռեսուրսներով, աշխարհաքաղաքական դիրքով և անկախ քաղաքականությամբ։ Իրանի հետ ենթակառուցվածքների, էներգետիկայի և լոգիստիկ նախագծերի զարգացումը, ինչպիսիք են այն Վրաստանին և հետագայում Ռուսաստանին կապող միջանցքները, կարող են այլընտրանքային ուղիներ առաջարկել և հավասարակշռություն ապահովել թյուրքական ազդեցության աճի պայմաններում:
Ոչ պակաս կարևոր է պաշտպանական դաշինքների պահպանումն ու ամրապնդումը, ինչպիսին ՀԱՊԿ-ն է, որը կարող է Հայաստանին ապահովել անվտանգության լրացուցիչ երաշխիքներ։
Ցանկալի է փորձել ռազմաքաղաքական դաշինքներ ստեղծել տարածաշրջանի այլ երկրների հետ, որոնք OTS-ի անդամ չեն: Կարևոր է նաև ներդրումներ կատարել սեփական բանակի արդիականացման և պաշտպանական նոր տեխնոլոգիաների որոնման մեջ։

Հարություն Գրիգորյան
Փորձագետ, նախկինում Արցախի ներկայացուցիչը Գերմանիայում